भूकम्पका ५ वर्ष : चार लाख ९४ हजार निजी आवास पुनर्निर्माण

शुक्रबार विनाशकारी भूकम्पले हल्लाएको ५ वर्ष पुगेको छ । ०७२ बैशाख १२ गते गएको ७.८ रेक्टर स्केलको भूकम्पले ठूलो ठूलो मानविय र भौतिक क्षती भएको थियो । एक मिनेटको भूकम्पले नेपालाई कहालीलाग्दो अवस्थामा पुर्याई दियो । २८ बैशाखमा दोस्रो झड्का जाँदा थप क्षति ब्यहोर्नु पर्यो । 

त्यो भूकम्पको पराकम्पन अहिलेसम्म पनि आइरहेको छ ।

भूकम्पका झड्काले नेपालका मध्य भागका गोरखा, धादिङ, काठमाडौं, भक्तपुर, ललितपुर, रसुवा, नुवाकोट, काभ्रे, सिन्धुपाल्चोक, दोलखा लगायत १४ जिल्लामा क्षती भयो ।

भूकम्पका कारण ८ हजार ७ सय ९० जनाका निधन भयो । हजारौंको संख्यामा घाइते हुन पुगे । देशका ८० लाखभन्दा बढी जनता प्रभावित भएका थिए ।

भूकम्पले निजी आवास, सरकारी भवन, स्कुल, कलेज, स्वास्थ्य संस्था, मठमन्दिर, गुम्बा, पुरातात्विक संरचना, राणाकालिन दरबार, पाटन, भक्तपुर र ललितपुरको दरबार स्क्वायर, धरहरा, विद्युत गृह, खानेपानी, सुरक्षा निकायका भवन, होटल, उद्योग, सडक, लगायतमा ठूलो क्षति पुगेको थियो ।

राष्ट्रिय पुनर्निर्माण प्राधिकरणका अनुसार भूकम्पका झड्काले ८ लाखभन्दा बढी घरहरु पूर्ण रुपमा क्षति भएका थिए । कुल ७ हजार ५ सय ५३ स्कुल कलेज भत्किए । भूकम्पले ९ सय २० सम्पदा, ११ सय ९७ स्वास्थ्य संस्था, ४ सय १५ सरकारी भवन भत्किएका थिए ।

विपदपछिको आवश्यकता आंकलन प्रतिवेदन (पीडीएनए) अनुसार भूकम्पबाट ७ खर्ब ६ अर्ब रुपैयाँ बराबरको क्षति भएको थियो । क्षतिग्रस्त पूर्वाधार पनुर्निर्माणका लागि ६ खर्ब ६९ अर्ब रुपैयाँ लगानी लाग्ने प्रारम्भिक अनुमान गरिएका थियो ।

तत्कालिन अर्थमन्त्री डा. रामशरण महतले भूकम्पपछिको पुनर्निर्माणका लागि अन्तर्राष्ट्रिय दाता सम्मेलन गरे । सम्मेलनमा द्धिपक्षिय र बहुपक्षीय दाताहरुले ठूलो सहयोगको घोषणा गरेका थिए । दाताहरुले ३ खर्ब २६ अर्ब रुपैयाँ सहयोगको घोषणा गरे । जबकी सरकारले नै ३ खर्ब हाराहारी सहयोग आउने अपेक्षा गरेको थियो ।

भूकम्पले क्षतिग्रस्त निजी आवास, सरकारी भवन, राणाकालिन दरबार, विद्यालय, स्वास्थ्य संस्था, सडक, मठमन्दिर, पुरातात्विक सम्पदाहरुको अझै पुनर्निर्माणको काम सकिएको छैन् ।

सरकारले भूकम्पपछिको पुनर्निर्माणका लागि राष्ट्रिय पुनर्निर्माण प्राधिकरण गठन गर्यो । प्राधिकरण स्थापना भएको करीव साढे ४ बर्षमा पुनर्निर्माणमा प्राधिकरणबाट मात्रै ३ खर्ब ८१ अर्ब रुपैयाँ खर्च भइसकेको छ । यो रकमध्ये सरकार र दातृ निकायबाट ३ खर्ब ९ अर्ब र गैरसरकारी संस्थामार्फत ७२ अर्ब खर्च भएको प्राधिकरण बताउँछ ।

प्राधिकरण स्थापनाको करीव साढे ४ बर्षमा ४ लाख ९४ हजार ४४ निजी घर पुनर्निर्माण भएको प्राधिकरणका प्रमुख कार्यकारी अधिकृत शुशील ज्ञवाली बताउँछन् । उनका अनुसार, एक लाख ९० हजार १४५ निजी आवास पुनर्निर्माणको चरणमा छन् ।

कुल ८ लाख ८१ ह्जार १७६ लाभग्राहीले निजी आवास अनुदान सम्झौता गरेको छन्, जसमध्ये ५ लाख ६१ हजार ५५० अर्थात ७२ प्रतिशतले अन्तिम किस्ता अनुदान रकम प्राप्त गरिसकेका छन् । पहिलो किस्ता लैजाने लाभग्राही ७ लाख ७६ हजार ८५३ जना रहेका छन् । यो संख्या भनेको अनुदान सम्झौता गरेका कुल लाभग्राहीको ९९ प्रतिशत हो । 

सिइओ ज्ञवालीका अनुसार कुल ८ लाख ८१ ह्जार १७६ लाभग्राहीले निजी आवास अनुदान सम्झौता गरेको छन्, जसमध्ये ५ लाख ६१ हजार ५५० अर्थात ७२ प्रतिशतले अन्तिम किस्ता अनुदान रकम प्राप्त गरिसकेका छन् । पहिलो किस्ता लैजाने लाभग्राही ७ लाख ७६ हजार ८५३ जना रहेका छन् । यो संख्या भनेको अनुदान सम्झौता गरेका कुल लाभग्राहीको ९९ प्रतिशत हो । 

यो अवधिमा ४३ वटा एकीकृत बस्तीको योजना स्वीकृत भएका छन् । र, ९ वटा एकीकृत बस्तीको पुनर्निर्माण सम्पन्न भइसकेका छन् । २७ वटा डिपिआर स्वीकृत भई निर्माणाधिन छन् । 

भूकम्पबाट क्षतिग्रस्त ७ हजार ५५३ विद्यालयमध्ये ५ हजार ५९८ विद्यालय पनुर्निर्माण भइसकेको सिइओ ज्ञवालीले बताए । यो भनेको ७४ प्रतिशत हो । उनका अनुसार एक हजार ४९२ विद्यालय पुनर्निर्माणको क्रममा छन् । 

भूकम्पले ३२ जिल्लामा ९२० सम्पदा भत्किएका थिए जसमध्ये ४०२ पुनर्निर्माण भइसकेका छन् । १४१ वटा सम्पदा पुनर्निर्माण भइरहेका छन् । 

काठमाडौं उपत्यकाभित्र तीनवटा दरबार स्क्वायर, काष्ठमण्डप लगायत १७० वटा सम्पदामा क्षति पुगेको थियो जसमध्ये १०१ वटा निर्माण सम्पन्न भइसकेको प्राधिकरणले बतायो । ५४ वटा पुनर्निर्माणको क्रममा छन् । 

१ हजार १९७ क्षतिग्रस्त स्वास्थ्य संस्थामध्ये ६६९ वटा स्वास्थ्य संस्थाको पुननिर्माण भइसकेका छन भने १४५ वटा पुनर्निर्माण भइरहेका छन् । ४१५ सरकारी भवनमध्ये ३४९ वटा, १९४ वटा सुरक्षा निकायका भवन पुनर्निर्माण भइसकेका छन् । 

असुरक्षित स्थानमा रहेका लाभग्राहीमध्ये ४ हजार २०४ जनाले सुरक्षित आवासका लागि जग्गा पाइसकेका छन् । ८ हजार ७४४ भूमिहीन लाभग्राहीलाई जग्गा उपलब्ध गराएर आवास निर्माण गर्ने वातावरण मिलाइसकेको ज्ञवाली बताउँछन् । खानेपानी विभागमार्फत १ हजार वटा खानेपाली योजना सम्पन्न भएका छन् । 

भूकम्पको इपिसेन्टर बनेको गोराखाको लाप्राकमा सुन्दर बस्ती निर्माण भइसकेको छ । पुरानो मौलिकपन ध्वस्त गरिए पनि गैरआवासिय नेपाली संघले स्थनीयका लागि आवास बनाइदिएको छ ।